De eigenschappen van de diverse houtsoorten kunnen behoorlijk verschillen. Dit maakt dat de ene soort juist geschikt is voor een bepaalde toepassing en een andere juist niet. Om problemen in de praktijk te voorkomen is het belangrijk te weten met welke soort je te maken hebt. SKH signaleert dat kosipo en sapeli nog wel eens met elkaar worden verward, hetgeen problemen kan opleveren bij de verlijming. Tijd voor een wat-is-wat.
Wereldwijd zijn er zo’n 40.000-53.000 boomsoorten. Deze zijn vanzelfsprekend niet allemaal bruikbaar in bouw- en andere toepassingen. Geschat wordt dat uit deze soortenrijkdom z’n zeshonderd houtsoorten afkomstig zijn. Een bepaalde houtsoort kan in een aantal gevallen afkomstig zijn uit meerdere boomsoorten. Zo wordt Europees eiken geleverd door twee boomsoorten, de zomer- en de wintereik. Angelim pedra/sapupira wordt geleverd door vier soorten en khaya zelfs uit vijf boomsoorten. Anders is het met kastanje dat van één boomsoort afkomstig is, net als sapeli, sipo, kosipo en tiama.
Kosipo en sapeli
Ongeacht het aantal aanleverende boomsoorten heeft het hout van één houtsoort een gelijke basisstructuur. Natuurlijk kan de kwaliteit zoals jaarringbreedte, aantal kwasten, reactiehout en verkleuringen wisselen, maar daar gaat het hier niet over. Alle zeshonderd houtsoorten uit elkaar houden op basis van de kenmerken die in houtsoorten kunt vinden is niet mogelijk, maar vaak kom je met goed zichtbare kenmerken al een heel eind en kun je soorten met typische kenmerken direct herkennen.
De boom- en houtsoort kan voor verwarring zorgen. Zoals bij sapeli en kosipo, twee soorten uit de Afrikaanse mahonie-groep die verder bestaat uit sipo, tiama en khaya. Afrikaans mahonie is een verwarrende naam omdat ‘echte’ mahonie een houtsoort (uit drie boomsoorten) uit Zuid- en Midden-Amerika is. Deze houtsoort wordt gewaardeerd om zijn uitstekende eigenschappen wat heeft geleid dat deze boomsoorten op de rode lijst van CITES (bijlage II) staan. Om mee te liften op de goede naam van deze mahonie, omdat ze soortenverwant zijn en eenzelfde roodbruine kleur hebben, is waarschijnlijk de naam Afrikaans mahonie ontstaan. Alle soorten van deze Afrikaanse mahonie (met uitzondering van tiama) staan op de SKH-publicatie 99-05 van goed gekeurde houtsoorten voor ramen deuren en kozijnen.
Lijmen
Ondanks de verwantschap is het goed om de vijf Afrikaanse mahoniesoorten uit elkaar te houden. Dit omdat ze verschillen in eigenschappen zoals weerstand tegen schimmelaantasting, iets wat wordt veroorzaakt door de aanwezige inhoudstoffen en een gesloten houtstructuur. Beide zaken hebben ook direct effect op het afwerken en lijmen in proces. Producten en inhoudstoffen zijn ook bepalend voor de ijklijn waarmee het houtvochtgehalte elektrisch kan worden gemeten. Echter alleen voor khaya, sapeli en sipo is een ijklijn voor handen en kan het vochtgehalte betrouwbaar elektrisch worden gemeten.
Wat-is-wat
Een makkelijk onderscheid tussen sapeli en kosipo is niet te vinden op het kopse vlak waar de houtstructuur met een loep kan worden bekeken nadat deze met een scherp mes is aangesneden. Het onderscheid is wel te vinden in de regelmatige kruisdraad die alleen aanwezig is in sapeli en die voor de typische regelmatige streeptekening van deze houtsoort zorgt op het kwartierse vlak. Bij kosipo is deze afwezig. Natuurlijk kan er ook met een loepje naar het kops vlak worden gekeken of het patroon overeen komt met de foto’s uit het Houtvademecum, maar de variatie in de kopse structuur is te groot om deze twee soort uit elkaar te houden.
Het in de praktijk herkennen van houtsoorten hoeft niet moeilijk te zijn, als je maar weet waar je naar moet kijken, wat belangrijke kenmerken kunnen zijn tussen de verschillende soorten maar vaak heel specifiek ook binnen een groep van verwante soorten. Daarbij is het ook belangrijk je beperkingen te kennen. Soms kan echt anatomisch onderzoek aan coupes uitkomst bieden, maar ook hier zijn er beperkingen. Een alternatief kan identificatie op basis van DNA zijn, maar dat moet dit DNA wel voorhanden zijn. Naar mate bomen ouder waren bij kap en droging bij hogere temperaturen wordt het moeilijker om het DNA er uit te krijgen. Bovendien moet er voor dergelijke onderzoek referentiemateriaal voorhanden zijn. Door goed naar het hout te kijken met goede achtergrondkennis kan vaak snel en betrouwbaar achter de identiteit van een houtsoort worden gekomen.
Cursus Houtherkennen
Het leren herkennen van houtsoorten kan maar op een beperkt aantal plaatsen. Sinds enkele jaren heeft SHR in Wageningen een eigen cursus herkenning houtsoorten waarin de vijftig meest gebruikte houtsoorten in Nederland worden behandeld. Het Houtvademecum fungeert daarbij als cursusboek. In het deel over algemene houtbasiskennis in dit boek, wordt de houtstructuur goed uitgelegd. Inzicht in de structuur is de basis voor goede houtherkenning. Van de 249 houtsoorten die in het Houtvademecum staan beschreven worden sleutelkenmerken voor herkenning gegeven samen met foto’s van het kwartierse, dosse en kopse vlak. Verder staan de eigenschappen in relatie tot toepassing aangegeven en dit alles gestoeld op langjarige praktijkervaring.
Op de website van SHR staat meer informatie over deze cursus. Aanmelden kan via: info@shr.nl.