Villa Leusderend in Leusden, ook bekend als Don Bosco, staat in de steigers. Bouw- en Restauratiebedrijf Van de Burgt & Strooij uit Amersfoort restaureert de villa die in 1919 gebouwd werd in opdracht van de toenmalige burgemeester van Leusden, J.K.H. de Beaufort. Projectleider Christiaan Kiela en coördinator werkplaats Gert-Jan Vonk werken nauw samen aan het houtwerkherstel in de gevels. Kwaliteit staat daarbij voorop. Als lid van de Vereniging Timmerwerk Restauratie en gecertificeerd restauratietimmerbedrijf werkt Van de Burgt & Strooij volgens de kwaliteitsnormen van de restauratiebranche.
Villa Leusderend is gebouwd naar ontwerp van de Amersfoortse architect M.J. Klijnstra in Hollandse neo-renaissance stijl. Na de Tweede Wereldoorlog werd het huis in gebruik genomen als RK Technische School van de Salesianen met internaat ‘Don Bosco’. In de loop der jaren verrezen rond de villa diverse klaslokalen en slaapzalen. In 1998 vertrokken de paters en werd de villa in gebruik genomen als kantoor. De bijgebouwen maakten plaats voor kantoorvilla’s. Het monument zit in de procedure om de status van beschermd monument te krijgen.
Don Bosco: 79 kozijnen
De villa heeft in totaal zo’n 79 kozijnen met tussen de vier en negen ramen per kozijn. “We hebben van de tweehonderd ramen er zo’n vijftig stuks hersteld. Plus elf dakkapellen. De vrijstaande villa laat zien hoe weersinvloeden hun sporen hebben nagelaten op de verschillende gevels. De schadebeelden zijn aan de west- en de zuidzijde beduidend ernstiger”, vertelt projectleider Christiaan Kiela. “Het meeste herstelwerk zat in de onderdorpels, het onderdeel dat het meest te lijden heeft onder weer en wind. Je kunt hier goed zien wanneer het kostenaspect de doorslag geeft bij het onderhouden van een pand. We vinden het belangrijk om de opdrachtgever mee te nemen in het onderhoudsproces, zodat bekend is wat slecht onderhoud voor gevolgen heeft en wat er mis kan gaan.”
Kiela en coördinator werkplaats Gert-Jan Vonk wijzen op de steigers rond Don Bosco aan wat ze tegenkomen bij deze restauratie. Het wordt al snel duidelijk dat er in het verleden heel wat is opgelapt aan het pand. Helaas leiden dergelijke ‘goedkope’ ingrepen tot vervelende vervolgschade. Vonk wijst op een latje op de bovendorpel van een kozijn: “Zie je hoe het hout hier is aangetast? Het verpulvert zo onder je handen. Doordat het latje erop is geschroefd, krijg je een zwakke plek waar vocht in het hout kan trekken. Gaat de schroef roesten, dan wordt dit probleem alleen maar groter. Echt zonde van het kozijn, want dat is oorspronkelijk gemaakt van fijnjarig grenen. Een mooie houtsoort die bij goed onderhoud een eindeloze levensduur heeft. Als wij onderdelen moeten vervangen, gebruiken we hiervoor fijnjarig Oregon pine. Dat heeft dezelfde kwaliteit.”
Gevarieerd
Van de Burgt & Strooij voert de restauratie uit in bouwteamverband. “We maken zelf een opname van de conditie van de kozijnen en ramen. Daarop baseren we onze werkomschrijving voor de aanpak”, vertelt Kiela. “Zo kunnen de vaklieden aan het werk met een werkomschrijving waar visie uit spreekt”, legt Vonk uit. “Behoud gaat voor vervanging, maar dit houdt wel een keer op als je onderhoud matig uitvoert of blijft uitstellen. Dan ontstaat zoveel schade dat historische onderdelen niet meer te redden zijn. Dat is erg jammer, maar dan moet je vervangen. Dat ga je vervolgens zo goed mogelijk doen, met goede materialen en een scherp oog voor detaillering.” Kiela vult aan: “De schade aan de kozijnen en ramen was enorm gevarieerd. We hebben in samenspraak met de schilders van De Jongh Schildersbedrijf uit Waardenburg (een ERM-gecertificeerd bedrijf) steeds gekeken waar de schilders kleine herstelwerkzaamheden kunnen uitvoeren, bijvoorbeeld bij kleine plekjes ter grootte van een knikker en wanneer onze timmerlieden het kozijn of raam onder handen moesten nemen. De meest aangetaste ramen zijn naar onze werkplaats gebracht en daar hersteld.”
Ossenogen
“Als een raam naar de werkplaats wordt gebracht, beoordelen timmerlieden Jan van Eeken en Erik Dirksen of het raam hersteld kan worden of dat het moet worden vervangen. In het laatste geval wordt het raam exact gekopieerd”, vertelt Vonk. Hij coördineert de werkzaamheden van de werkplaats, zorgt voor de afstemming met de restauratiebouwplaats en de overall planning, d.w.z. de gehele volgorde en planning van uitnemen en terugplaatsen van het glas-in-lood – opnieuw verlood door Atelier Domstad -, het schilderwerk, de steigers et cetera. “Een bijzonder mooi onderdeel vormen de vijf ossenogen (ovale kozijnen) met kantelraampjes in de toppen van de trapgevels. Een ossenoog bestaat uit vier schenkels. Ze zijn precies zo gedetailleerd dat het regenwater er goed vanaf loopt. Bij één van de ossenogen zat de schenkel aan de onderzijde los, waardoor je zo de zolder in kon kijken. Daar is de onderzijde aangeheeld.”
Behouden gaat voor vervangen
Bij alle afwegingen maken de vaklieden gebruik van de restauratieladder van de Stichting Erkende Restauratiekwaliteit Monumentenzorg. Het uitgangspunt is ‘behouden gaat voor vervangen’. Het historisch materiaal is immers uniek. Als er ingegrepen moet worden, wegen de vaklieden af of ze het onderdeel kunnen conserveren, d.w.z. dat met onderhoudsmaatregelen de status quo wordt behouden.
Bij de tweede sport op de ladder wordt een onderdeel gerepareerd. Dat kan variëren van het wegfrezen van een klein rot plekje/aansmeren met epoxy tot het vervangen van een dorpel of het aanscherven van een stijl. Is een onderdeel echt niet meer te redden, dan komt de optie vervangen in beeld. Daarbij zijn er drie mogelijkheden: kopiëren, imiteren of verbeteren. Bij kopiëren worden de aangetaste onderdelen exact nagemaakt, zonder verbeteringen of aanpassingen. Bij imiteren wordt de oude vorm zoveel mogelijk benaderd, met toepassing van moderne technieken en/of andere materialen. Bij verbeteren blijft het bestaande beeld zoveel mogelijk intact, maar wel met aanpassingen t.b.v. moderne eisen op het gebied van bijvoorbeeld isolatie.
Goede basis Don Bosco
Bij de restauratie van Don Bosco is, naast het houtwerkherstel, het metsel- en voegwerk waar nodig hersteld. De roestende muurankers in de toppen van de trapgevels zijn behandeld en het kapot gedrukte metselwerk is opnieuw opgemetseld en gevoegd. De natuurstenen schouderstukken zijn waar nodig weer vast gezet. Het leien dak is nagelopen en plaatselijk hersteld en overal zijn de loodaansluitingen vernieuwd. De dakgoot en gootklossen zijn hersteld en de goot heeft nieuw zinkwerk gekregen. De dakkapellen kregen nieuwe zinken dakbedekking. Don Bosco krijgt nu weer een goede basis en met vakkundig onderhoud zou restauratie de komende decennia niet aan de orde moeten hoeven zijn.
Vereniging Timmerwerk Restauratie
De Vereniging Timmerwerk Restauratie behartigt de belangen van de aangesloten, gecertificeerde timmerbedrijven en bevordert de kwaliteit van restauratietimmerwerk door onder andere toetsingsinstrumenten te ontwikkelen. De leden hechten veel waarde aan het doorgeven van het timmervakmanschap aan de volgende generaties. Ze leiden leerlingen op vanaf de basisopleiding timmeren via de allround opleiding timmeren tot de opleiding specialist restauratie timmeren.
De leden van de VTR werken onder de beoordelingsrichtlijn Onderhoud en Restauratie van Monumenten (BRL-ERM 4000) en de uitvoeringsrichtlijn Historisch timmerwerk (geveltimmerwerk, afbouwtimmerwerk, trappen – URL 4001), beide ontwikkeld door de Stichting Erkende Restauratiekwaliteit Monumentenzorg. Bij het conserveren, restaureren of vernieuwen van een monument krijgt de opdrachtgever gedegen advies en prachtig en kwalitatief hoogstaand timmerwerk.